Als je het domein van jeugdherberg Die Loyale in Maldegem opkomt, valt de rust over je. Een karaktervol hoofdgebouw, verassende hoekjes in de tuin, een amfitheater, speelvelden, een speeltuin en overal bomen. Hoog in de bomen zingen vogels hun lied. De jeugdherberg is al van bij het begin een partner van Iedereen Verdient Vakantie. Ook hen is het erom te doen om vakantiekansen te bieden aan mensen voor wie vakantie niet vanzelfsprekend is. Verantwoordelijke Griet De Bruyckere neemt ons mee op verkenning in haar vakantieparel.

Opgroeien in de jeugdherberg

Griet groeide op in de jeugdherberg. Haar ouders startten er 47 jaar geleden mee. In de beginjaren was de jeugdherberg veel kleiner dan nu: ‘Het was een kleinschalig familiegebeuren. Als kind sliepen we als het ware tussen de gasten. Er zaten Fransen, Engelsen en Chinezen mee aan tafel. Van bij het begin kwamen groepen mensen met een mentale beperking. Daar bouwden we een band mee op. Elk jaar kwam dezelfde muziekgroep op kamp, dat werden vrienden. En als ze op uitstap naar Walibi gingen, zat ik mee op de bus. Opgroeien in zo’n multiculturele omgeving was heel interessant. Al besefte ik dat niet als kind.’

“Hoeveel moeite mensen doen om hun kinderen een mooie vakantie te bezorgen. Daar kan ik alleen veel respect voor hebben.”

Toen 17 jaar geleden de vraag kwam wat er met de jeugdherberg zou gebeuren, besloten Griet en haar man onverwacht om hem verder uit te baten. ‘Voor een groot deel toch voor onze kinderen. Die ervaring wilden we hen graag meegeven.’

Familiale jeugdherberg op ‘t platteland

Ondertussen kwamen er gebouwen bij, maar Die Loyale blijft een kleinschalige, familiale plattelandsherberg, benadrukt Griet: ‘We hebben al jaar en dag twee mensen vast in dienst. Ze zijn als familie. Mijn ouders wonen hiernaast en zijn nog betrokken.’ Dat maakt de gemoedelijke sfeer. ‘We willen iedereen hier op een persoonlijke manier ontvangen, we helpen hen wegwijs en voelen ons betrokken.’

‘Veel groepen komen al jaren. We hebben dus echt een band met hen, wat het zo leuk maakt. In de zomer komen veel groepen met kinderen of volwassenen met een mentale beperking, zoals de Jomba - en Samanakampen. Sommige begeleiders kennen we door en door. We weten waar we hen plezier mee kunnen doen. We kunnen goed inspelen op de deelnemers, sommige kennen we al jarenlang. Mijn jongste dochter Clara voelt zich heel erg betrokken bij de mensen met een mentale beperking. Ze helpt al jaren mee op de kampen.’

In de rust in ‘t groen

Het domein voelt al aan als vakantie, in de rust in ‘t groen. ‘Groepen kunnen niet beter zitten,’ vindt Griet. ‘Er is heel veel ruimte, een grote zaal, en de sportterreinen zijn een schone troef.’ Met 74 bedden blijft het intussen wel een kleinschalige vakantieplek.

‘Samenzijn in een mooie omgeving is vaak al genoeg voor een vakantiegevoel. Dat zie ik vaak. In de nabije buurt is er een zwembad, minigolf, stoomtrein, en het Maldegempark. Onze wandelvereniging De Smokkelaars stippelde een wandeling uit in de buurt. Veel mensen komen naar hier om te fietsen, of kiezen deze plek als tussenstop op weg naar zee.’

“Mijn jongste dochter Clara voelt zich heel erg betrokken bij de mensen met een mentale beperking. Ze helpt al jaren mee op de kampen.”

Ook individuele vakantiegangers en gezinnen zijn hier welkom. ‘Voor gezinnen hebben we enkele studio’s met een kitchenette. Wie wil kan boodschappen doen om hier ’s avonds op het gemak iets te drinken, of om hier ‘s middags een broodmaaltijd te eten. Je hebt je huisje voor jou alleen. Voor een jeugdherberg is dat vrij luxueus.’ Nog een meerwaarde: de bus uit Brugge stopt vlakbij.

Alle vooroordelen vallen weg

Twee jaar geleden bracht een grote groep van Ûze Plekke, Welzijnsschakel in Brugge, een weekend door in de jeugdherberg (*). Griet is er nog van onder de indruk: ‘Ze gaan maar eens om de vijf jaar samen op weekend, zoeken er sponsors voor en richten het in met alles erop en eraan: animatie, een huifkartocht, een barbecue… Ik had er zelf deugd van. Zo dankbaar dat de mensen waren. Dat we daaraan kunnen bijdragen, daar doe je het voor. Ze stuurden ons nadien ook nog een mooie kaart.’

’Er was een man in een rolstoel die in armoede leefde. Hij had zijn hele leven keihard gewerkt als zelfstandige. Door een ongeluk en een echtscheiding raakte hij via een faillissement in armoede. Zijn verhaal opende mijn ogen. Een paar tegenslagen en het kan je ook gebeuren. Ik had vooroordelen tegenover mensen in armoede. En door zo’n contacten vallen die weg. Echt pakkend.’ Griet vindt deze ontmoetingen bovendien heel waardevol voor haar kinderen. Het verruimt hun beeld.

“Ik had er zelf deugd van. Zo dankbaar dat de mensen waren. Dat we daaraan kunnen bijdragen!”

‘Ik sta er soms van te kijken hoe dankbaar mensen zijn. Hoeveel moeite ze ook doen om bijvoorbeeld een uitstap te maken. Hoeveel moeite mensen doen om hun kinderen een mooie vakantie te bezorgen. Om hun kinderen een goede toekomst te geven. Daar kan ik alleen maar veel respect voor hebben. Eén van de medewerkers heeft gauw medelijden, zou van alles voor hen willen doen, maar dan zeg ik: ‘Deze mensen hebben ook hun fierheid. We moeten hen in hun waardigheid laten.’’

Uitkijken naar de lente

De zomer was ondanks corona best goed hier. Sommige kampen werden geannuleerd, maar weer vervangen door een andere groep. En de mensen die op stap gingen, waren allemaal content, merkt Griet op. Er kwamen gezinnen die anders naar het buitenland gingen. Hun kinderen speelden gezellig samen. En ’t mooie weer gaf een positieve sfeer.  
Door de vele annulaties van groepen dit najaar, is de jeugdherberg vaak gesloten. Ook de uitstappen van de middelbare scholen zijn geschrapt. ‘Al jaren komen groepen van het VTI in Lokeren. Een heel multiculturele groep. Die jongeren fietsen naar hier, dat is een grote uitdaging. Ze sporten hier, houden een barbecue, en hebben een nachtspel in het Drongengoed. Voor die gasten is dat een onvergetelijke ervaring. De jongeren van dit jaar zullen dat moeten missen. Jammer.’

Griet hoopt dat ze in de lente, na de wintersluiting, goed kunnen heropstarten en alle groepen en gasten hier weer welkom kunnen heten. Op hun familiale manier, in de rust en in ’t groen.

(*) Lees hier het verhaal van Ûze Plekke.

Foto’s: Jeugdherberg Die Loyale

In gesprek met

Griet De Bruyckere groeide op in jeugdherberg Die Loyale in Maldegem en houdt die nu zelf open, naast haar werk als pedagoge. Samen met haar man en 4 kinderen wonen ze er op het domein. Ze houdt van de contacten en vriendschappen met de vakantiegangers die al jaren komen. Vakantie betekent voor haar vooral tijd doorbrengen met het gezin, op een zonnige bestemming, in de sneeuw of tijdens een citytrip.

Neergepend door

Els Hillaert leeft op van inspirerende verhalen horen en delen, invoelend luisteren, woorden die de kern raken, zorgzaam samenwerken en meewerken aan diepgaande verandering. Sinds maart 2020 is ze verhalenwever bij Iedereen Verdient Vakantie en ook als freelancer schrijft ze graag heldere en bezielde tekst en verhalen voor waarde.n.volle initiatieven.

Het dagelijkse leven van mensen zoals jij en ik, gisteren, vandaag en morgen. Daar gaat het om in openluchtmuseum Bokrijk. Originele dorpskernen werden er gereconstrueerd in een indrukwekkend park, compleet met oorspronkelijke lemen huizen, wind- en watermolens. Je vindt er ook allerlei gebruiksvoorwerpen terug, sommige dateren van honderden jaren terug. Maar openluchtmuseum Bokrijk is vooral een plek van en voor mensen, benadrukt Bea Vaes. Zij is als publieksbemiddelaar verbonden aan het museum en is vol van de gemeenschap die er de laatste jaren is ontstaan. Omwonenden dragen mee zorg voor het domein, net als ambachtslui van overal ten lande.

Groei

Als ik samen met Bea over het domein wandel, valt het op dat er her en der verzorgde moestuintjes tussen de historische gebouwen prijken. ‘Meer dan honderd vrijwilligers dragen zorg van de groentetuinen,’ zegt Bea met een glimlach. Ze legt uit dat Bokrijk niet alleen over stenen en ambachten gaat maar dat er ook oorspronkelijke gewassen worden gekweekt. Boekweit bijvoorbeeld, en ook vlas en hennep. In de moestuinen vind je allerlei vergeten groenten terug, zoals rammenas, schorseneer en kardoen. Dat laatste is een soort van distel verwant aan artisjok. ‘De tuiniers kunnen de oogst mee naar huis nemen, net zoals dat in volkstuintjes het geval is,’ zegt Bea. Het openluchtmuseum wordt op die manier een levende plek, ingebed in de dagelijkse routine van bewoners uit de buurt.

Welkom

Spreek niet over suppoosten of bewakers in openluchtmuseum Bokrijk. De mensen die bezoekers onthalen op hun historisch erf zijn stuk voor stuk gastheren en gastvrouwen. Ze vertellen verhalen over de mensen die ooit in de huizen hebben gewoond. Ik zie overal op het domein klassen met kinderen van allerlei origines rondlopen. Ik vraag mij af hoe het voor hen is om hier te zijn. ‘Wij hebben veel kansen om verzuring tegen te gaan,’ zegt Bea. ‘Het gaat hier immers over wat ons verbindt, het dagelijkse leven. Over hoe het verleden ons kan inspireren vandaag. En dat overstijgt achtergronden en culturen.’ Bea vertelt hoe een Libanese bezoekster helemaal openbloeide toen ze bij de historische objecten een handgraanmolen ontdekte. Zo had ze er ook nog een bij haar eigen grootmoeder in gebruik gezien, in haar geboorteland.

“Er ontstond een gemeenschap rond het museum. Omwonenden dragen mee zorg van het domein, net als ambachtslui van overal ten lande.”

Passie

‘Als het om duurzame systemen gaat is er in Bokrijk veel inspiratie te vinden,’ zegt Bea fier. Ze vertelt hoe mensen vandaag naar Bokrijk komen om bij te leren over duurzaam bouwen door te ontdekken hoe bijvoorbeeld leembouw in zijn werk gaat. ‘Maar ook over allerlei andere vormen van vakmanschap is er veel ontmoeting en uitwisseling,’ zegt Bea. Topkok Kobe Desramaults ontwikkelde nieuw brood op basis van oorspronkelijke zuurdesemrecepten. Mandenvlechters en lederbewerkers vertrekken van eeuwenoude technieken om met veel zorg en enthousiasme nieuwe gebruiksvoorwerpen te maken. Bea en ik wandelen binnen in de museumshop op het domein. ‘Vandaag loopt niemand nog met munten rond,’ zegt Bea glunderend, ‘maar kijk naar dit handgemaakte lederen buideltje voor bankkaarten. Het is gemaakt door mensen die hebben samengewerkt rond oorspronkelijke technieken.’ Het is inderdaad een prachtig hebbeding. ‘Het bulkt van de passie.’

In de ban van onze molen

De lokale gemeenschap van Bokrijk is betrokken bij de werking van het museum via de volkstuintjes en het demonstreren van de oorspronkelijke ambachten. Maar ook landelijk is er communitywerking. ‘Bij de opstart van een restauratie wordt er steevast een samenwerking opgezet met het lokale gemeentebestuur,’ legt Bea uit. De inwoners van die gemeente krijgen een postkaartje in de bus om “hun gebouw” in het openluchtmuseum te (her)ontdekken. Zo koestert Bea mooie herinneringen aan de Olieslagmolen van Ellikom. ‘We werkten toen vooral samen met jongeren uit de gemeente,’ zegt Bea. De jongeren waren de motor van het project en staken zelf de handen uit de mouwen. Het was een restauratie met leem en vitswerk, een techniek met als basis een geraamte van twijgen en takken. Bea glimlacht. ‘Het was zo mooi om het enthousiasme van de jongeren te zien.’ Als molendeskundigen in spe zullen zij zelf de bezoekers rondgidsen op de Open Monumentendag van 8 september 2019.

Foto's: Openluchtmuseum Bokrijk

In gesprek met

Bea Vaes is sinds 2000 verbonden aan openluchtmuseum Bokrijk als medewerker van de museumdienst. Ze is er verantwoordelijk voor de publieksbemiddeling en de aansturing van de gidsen. Het openluchtmuseum in Genk maakt deel uit van het netwerk Iedereen Verdient Vakantie, dat inspanningen doet om mensen met een beperkt budget ook van uitstappen en vakantie te laten genieten.

Neergepend door

Eva De Groote dwaalt nieuwsgierig rond om mensen te ontmoeten en kleine verwonderingen in woorden te vatten. Met een voorgeschiedenis als organisator in de kunsten is ze vandaag onafhankelijk aan de slag als romanschrijver en verhalenvinder. 

Met een vakantiedomein en bivakhuis in Oostduinkerke en Durbuy, een vakantiedomein in Oostende, een eigen reisagentschap en bijzondere aandacht voor het wegwerken van vakantiedrempels. Dat is NZ-Vakanties: het sociaal toeristisch initiatief van de Neutrale Ziekenfondsen. ‘Onze missie is vakantie mogelijk maken voor iedereen. Het basisprincipe daarachter is solidariteit.’ zegt directeur Francis Fivez. Marianne Schapmans, directeur van Iedereen Verdient Vakantie bij Toerisme Vlaanderen, nodigde hem uit voor een gesprek over sociaal ondernemerschap. ‘Af en toe moet je uit je zwembad komen en naar het water kijken’, zegt Francis. ‘Om je dan af te vragen: hoe kan het nog beter?’ De bezieler achter het moderne NZ-Vakanties is niet vies van een flinke dosis commercieel denken. Winst is immers essentieel, als grondstof voor het sociaal toerisme. En dus moet je als organisatie je identiteit diepgaand begrijpen, je klanten kennen, durven innoveren en de cijfers tot achter de komma in je vingers hebben.

Marianne: ‘Vijf jaar geleden stelde het sociaal toerisme zich de ambitie tot sociaal ondernemerschap. Dat was toen nieuw voor de sector, en jullie deden dat al: een sociaal doel voorop stellen, en dat ondernemend realiseren.’

Francis: ‘Wat we doen is terug te brengen tot één woord: solidariteit. We hebben daar vanuit onze vzw een zeer klare kijk op. Dat wil zeggen dat je mensen helpt, en om mensen te helpen heb je middelen nodig. NZ Vakanties herinvesteert zijn winsten in vakantiekansen voor mensen die minder kansen hebben. Wij hebben dat principe van solidariteit in ons businessmodel vastgelegd.’

Marianne: ‘Het verschil met een commercieel bedrijf is dat je dus niet werkt voor aandeelhouders, maar voor een sociaal doel?’

Francis: ‘Ja. Maar vergis je niet: wij willen dus wel winst maken. Waarom is dat nodig? Om te kunnen investeren in solidariteit. Onze vakantiedomeinen moeten rendabel zijn, dat is essentieel. De winst, subsidies en ledenbijdragen kunnen we dan netto investeren in gebouwen, mensen en in solidariteit. De leden van de ziekenfondsen krijgen korting uiteraard. En voor mensen die een vakantiedrempel ervaren, lopen we – zonder bijkomende kosten - een extra mijl. Dat woord vakantiedrempel, heb ik bij jullie opgepikt Marianne, en dat heeft toch wel onze ogen geopend.’

Kijken door de ogen van je klanten: vakantiedrempels

Marianne: ‘Bedoel je dat die term beter verwijst naar de hindernissen die mensen ervaren zonder ze in doelgroepen te stoppen?’

Francis: ‘Ja, in plaats van te blijven zeggen ‘dit zijn doelgroepen, zoals mensen met een beperking, senioren of grote gezinnen, en daar werken we voor’, hebben we de rollen omgekeerd. Mensen die een drempel ervaren kunnen ons contacteren en wij gaan hen helpen om hun vakantie te organiseren. Dus maakten we een gratis helpdesk voor vakanties. Iedereen die een drempel ondervindt kan ons bellen, en wij helpen om de vakantie te organiseren. Wij inventariseren die drempels, en mijn team specialiseert zich in die expertise.’

Marianne: ‘We hebben die al eens samengelegd, en vastgesteld dat de drempels die jullie ontdekken en die wij bij Iedereen Verdient Vakantie kennen eigenlijk heel gelijklopend zijn.’

Francis: ‘Je hebt mensen die niet durven online betalen, die geen pc hebben, mensen die slecht te been zijn: die komen het meest voor. We hebben ook vaak mensen die zorg nodig hebben, al dan niet in het buitenland. Wij hebben een reisagentschap opgericht, en daarvoor werken we samen met commerciële partners, zoals TUI en Thomas Cook. We vonden ook partners die gespecialiseerd zijn in verdergezette zorg in het buitenland, bijvoorbeeld voor iemand die periodieke nierdialyse nodig heeft.  En we hebben samenwerkingsverbanden met vakantieorganisaties die gespecialiseerd zijn in het wegnemen van een specifieke vakantiedrempel. ResetT en Metgezel zijn bij ons vaste partners. Onze helpdesk is daarin een tussenpersoon voor de leden van onze ziekenfondsen. Achter dat netwerk zit een commercieel model.’

Winst investeren in solidariteit

Marianne: ‘ Wat ik me dan afvraag: mensen die langdurig ziek zijn, hebben het vaak ook financieel niet al te breed. Hoe kan je dat dan rendabel organiseren?’

Francis: ‘Dat hoeft niet rendabel te zijn, omdat wij andere aspecten hebben van onze uitbating die wel rendabel zijn. We spreken dan van solidariteit binnen een gemengde doelgroep. Want naast mensen met een beperkter budget, komen ook gewone leden en niet-leden bij ons verblijven. Ons model is gebaseerd op evenwicht. Ik zal u zeggen hoe dat werkt. Langs de ene kant hebben we commerciële producten die we tegen marktconforme kamerprijzen verkopen, onder meer via kanalen als Booking.com. Aan de andere kant hebben we ons sociaal vakantieaanbod, met  onder andere onze eigen jeugdverblijven en boekingen via Iedereen Verdient Vakantie, waar gasten gemiddeld veel minder betalen per nacht. Onze vakantiedomeinen hanteren een businessmix model.  We hebben verschillende marktcodes, en voor elke code volgen we op hoeveel kamers er verkocht zijn, wat de gemiddelde kamerprijs is en hoeveel omzet dat heeft gegenereerd. Onze managers hebben doelstellingen en kunnen met prijszetting spelen om die solidariteit waar te maken. Ze moeten op het einde van het jaar een vooraf vastgelegde gemiddelde kamerprijs behalen’.  

Marianne: ‘Wat er dan werkt is dat die solidariteit werkt op het geheel, en niet alleen op die sociale vakanties. En er bestaan heel wat organisaties die enkel die sociaal toeristische vakanties doen en geen andere poot hebben om dat zo uit te spelen.’

Francis: ‘En die solidariteit zit niet alleen in onze producten, maar ook tussen onze verschillende activiteiten en vakantiecentra. Ook tussen het reisagentschap en de vakantiecentra. Op het einde van het jaar kijken wij hoe het staat en waar we moeten bijsturen.’

Marianne: ‘Vertel je dat de klanten ook, dat hun boeking bijdraagt aan solidariteit?’

Francis: Ja, dat staat in onze missie en visie. En we vertellen aan vakantiegangers dat hun boeking bijdraagt aan vakantie voor mensen die hulp nodig hebben.’

Marianne: ‘En hoor je daar ooit reacties over?’

Francis: Ja, mensen vinden dat cool. Dat is in tegenwoordig. Maar we doen dat niet omdat dat ‘in’ is, wel omdat dat in onze genen zit. En we merken: onze helpdesk krijgt heel veel telefoons binnen. Dagelijks komen er vragen voor informatie en begeleiding. Maar we runnen onze vzw als een modern bedrijf, met meetbare doelstellingen. Want dat is wel mijn overtuiging: je kunt ook sociaal toerisme niet goed doen als je niet meet en perfect beheerst.’

Niet harder, wel slimmer werken

Marianne: ‘Die bedrijfsmatige aanpak is in vele vzw’s nog niet zo vanzelfsprekend.’ Hoe heb jij bij jouw bestuur die verschuiving zien ontstaan?’

Francis: ‘Ja, dat is een hele ontwikkeling. Je moet vooral empathisch zijn. Dat wilde voor mij zeggen: de dingen goed blijven uitleggen tot bestuur en medewerkers de concepten goed begrijpen. Soms moet ik nog eens uitleggen hoe de vork in de steel zit, en dan zijn we weer vertrokken. We organiseren onze zaak  professioneel, en zijn niet vies van commercieel denken. Zo lanceren we binnenkort een nieuw platform, Guest Delight, waar gasten zich registreren en we data verzamelen over hun aankoopbedrag enzovoort. Want we willen onze klanten leren kennen, zodat we ons productaanbod kunnen aanpassen. Niet het omgekeerde: een product in de markt zetten en dan afwachten of de klanten komen.’

Marianne: ‘Hoe krijg je die mind-switch rond van een organisatie die gefocust was op solidariteit naar een organisatie die commercieel en professioneel denkt zonder die focus te verliezen?’

Francis: ‘Aan de basis daarvan lag gewoon pure moedeloosheid. Twintig jaar geleden was het zo: onze mensen werkten keihard, en maakten op het einde van het jaar verlies.  Dat was zo demotiverend. Ik zal u een voorbeeld geven: ons bivakhuis in Oostduinkerke is het resultaat van een proces dat begon vanuit pure frustratie. Dat oud gebouw kostte tonnen aan energie. We kregen dat niet proper, moesten continu poetsen. De foodkost swingde de pan uit! Het liep daar allemaal in het honderd.’

Marianne: ‘En harder werken, dat helpt dan niet meer.’

Francis: ‘Neen. Je moet verstandiger werken. Op een keer stonden we met Toerisme Vlaanderen op een beurs en raakte ik over dat gebouw aan de praat met Karel Dedecker van CJT. Eén van zijn suggesties was over te schakelen naar een formule van zelfkook. Hij heeft mij daarbij geholpen en na twee jaar draaide het bivakhuis al tien procent van onze totale omzet. Dat heeft me echt wakker gemaakt. Dan zijn we beginnen doordenken op elk aspect in dat bivakhuis. Nu zijn we zover de overheadkosten erg laag zijn en dat kostenposten van toen nu opbrengstposten zijn. Tot en met energie. We hebben gewoon alles op zijn kop gezet. Denkpatronen omgekeerd.’

Marianne: ‘En jullie deden dat tien jaar geleden al, toen was dat zeker heel revolutionair.’

Francis: ‘Ja, en we hebben veel plezier gehad om dat te maken. We hadden nooit gedacht dat dat zo’n succes zou hebben. We wisten wel dat we een strak businessplan te pakken hadden. Daar is stevig op gestudeerd. Nu heeft het bivakhuis een bezettingsgraad van meer dan 80%. En ondanks zeer laagdrempelig qua prijs is het zeer rendabel. Daardoor konden we beginnen investeren in onze andere centra en in ons reisagentschap. Bivakhuis Hoge Duin is de grote sterkhouder geworden in ons solidariteitsprincipe. Dus soms is even achteruit gaan nodig om weer vooruit te kunnen. Kom eens uit uw zwembad, zeg ik dan, want aan de kant kan je naar het water kijken. Dan kan je zien hoe het zit en verstaan wat er misloopt.’

Marianne: ‘Wat ook voor andere organisaties een interessante tip is: kom eens uit uw zwembad en kijk een keer naar uw water. Omdat er heel dikwijls heel hard geploeterd worden.

“Kom eens uit uw zwembad, want aan de kant kan je naar het water kijken. Dan kan je zien hoe het zit en verstaan wat er misloopt.” - Francis Fivez

Voortdurend veranderen

Francis: ‘Ja, je moet kijken naar wat de ideale situatie is en wat moet je doen om daar te geraken. Dat is ook niet gemakkelijk. Je moet een beetje verstand hebben van van alles, om dat te berekenen, om daarover na te denken. Als je stilstaat, ben je verkeerd bezig. Je moet continu bezig zijn met veranderen. Omdat de markt verandert, omdat je mensen veranderen, omdat je gebouwen verouderen. Dat is in de commerciële wereld zo, en dat is in het sociaal toerisme ook zo.’

Marianne: ‘Interessant is dat je niet gezegd hebt ‘kijk dit en dat gaat niet goed, we gaan dus hier en daar een beetje bijdraaien’. Je hebt de boel volledig bestudeerd en omgegooid. Dat maakt dat het van een zorgenkindje naar een steunpilaar is geworden. Dikwijls zien we dat organisaties in de problemen geraken en dan aan een paar knopjes draaien. Dan wordt bijvoorbeeld op het comfort bespaard. Maar als je ervan uitgaat dat je iets wil neerzetten dat kwaliteitsvol en betaalbaar is, dan moet je iets anders doen.’

Francis: ‘Vaak is dat zo omdat het groeit vanuit een bepaald concept. En dat mensen niet de tijd vinden of nemen om afstand te nemen en te vragen: hoe gaan we dat nu optimaal organiseren? Het is bijvoorbeeld prima om vakanties te organiseren met gespecialiseerde zorg. Zorg ervoor dat er het comfort is waardoor je ook andere mensen kunt aantrekken. Maak er dan geen ziekenhuiskamers van. Ik walg van het idee dat iemand in een rolstoel geen tapijt zou mogen hebben in zijn kamer. Die mensen mogen toch ook blij verrast zijn als ze hun kamer binnenkomen!’

Marianne: ‘We proberen wel onze organisaties te laten stilvallen en reflecteren, maar dat is supermoeilijk. Want als het snel beter moet gaan, dan grijpen mensen terug naar hier en daar een beetje bijschaven.’

Francis: ‘Ja, Marianne, veel mensen in het sociaal toerisme kunnen supergoed overweg met hun doelgroep en zijn daardoor gebeten. Maar als ze een website moeten maken of bij een bank een lening aanvragen, dan is dat hun ding niet. Daar heeft het volgens mij veel te maken. In het sociaal toerisme zitten vaak doeners - je moet het ook maar doen – maar blijven daardoor soms ter plaatse trappelen. Omdat ze worden meegezogen in de praktijk van elke dag.’

Samenwerken om straffe producten neer te zetten

Marianne: ‘Wat denk jij dat er nodig is in de sector van het sociaal toerisme vandaag, Francis?’

Francis: ‘Ik geloof zeker in een netwerk met partners, maar samenwerking moet groeien vanuit behoeftes die er zijn. Ik ben bijvoorbeeld geïnteresseerd om te weten welke projecten er zijn die een aanvulling kunnen zijn op ons aanbod en die ons communicatieplatform zouden kunnen gebruiken. Zoals we met Metgezel en Vakantiewijzer doen bijvoorbeeld, of met ResetT. Wij kunnen onze goodwill bieden, ons netwerk, ons platform. Maar de sector is zo breed, we hebben geen kennis van alle sociaal toeristische initiatieven. En dat is spijtig. Ik kijk een beetje naar Toerisme Vlaanderen om die spelers bij elkaar te brengen en zichtbaar te maken.’

Marianne: ‘Misschien zit het wel in kansen scheppen zodat onverwachte partners elkaar kunnen ontmoeten. Misschien is het dat wat wij moeten doen. Zonder dan te willen vastleggen wat het nieuwe is dat die partners dan moeten creëren.’

Francis: ‘Ik denk dat je de markt moet laten spelen. En de markt is vandaag online. Ik droom graag van een ‘sociale Booking.com’. Dat zou een rol voor Toerisme Vlaanderen kunnen zijn. Vakantieschakel is al heel waardevol. Dat zou je kunnen uitbouwen, daar zouden mensen ruimte kunnen krijgen om hun product doorlopend te promoten. Ik ben wel mee met de minister als die zegt dat het sociaal toerisme moet geïntegreerd worden in de markt. Want toerisme organiseren – ook sociaal toerisme - houdt sowieso een economische factor in. Je moet je ding in de markt zetten, met kwaliteit bezig zijn, je rendabiliteit in de gaten houden.’

"Misschien zit het wel in kansen scheppen zodat onverwachte partners elkaar kunnen ontmoeten. Misschien is het dat wat wij moeten doen." - Marianne Schapmans

Marianne: ‘Jazeker, en ik kan het ook wel volgen als een paar van onze grotere sociaal toeristische spelers zeggen dat die sociale doelstelling in hun DNA zit. Dat is nog iets anders dan grote commerciële spelers die nu, omwille van een gevoeligheid op de markt, meedoen met sociaal toerisme. Als de markt verandert, kan dat snel weer terugdraaien. Dat is zo het verschil tussen een commerciële ondernemer en een sociaal ondernemer die zijn maatschappelijk doel voorop zet. Maar er is ruimte voor allebei, het zijn allemaal waardevolle initiatieven.’

Francis: ‘Ik ben een groot voorstander van een onderscheid tussen actoren en partners. Actoren zijn voor mij organisaties die dag in dag uit met sociaal toerisme bezig zijn. Een partner doet periodiek, vanuit een visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen een aanbod. Onderscheid tussen die twee: de eerste groep investeert zijn winsten terug in het sociaal toerisme. De commerciële partners hebben als doel hun aandeelhouders winst uit te keren. Ik vind dat een wezenlijk onderscheid. Ook het nieuwe decreet op het sociaal toerisme moet met dat verschil rekening houden. De commerciële partners hebben geen extra steun nodig vind ik. De sociaal toeristische organisaties, die ook vaak inspelen op niches, zijn misschien wel gebaat met dat extra steuntje in de rug om te kunnen investeren. Eén voorwaarde: subsidies mogen nooit bedoeld zijn om verliezen te dekken. Dat vind ik wel een conditie: dat initiatiefnemers kunnen aantonen dat hun activiteiten rendabel zijn. Alleen dan kan je met subsidies een netto investeringscapaciteit creëren. In Wallonië gebeurt op dat vlak iets interessant. Daar vraagt de overheid dat initiatiefnemers aantonen dat hun project een economische return heeft op de regio. Dus subsidiëren ze niet zomaar een project, maar wel de regio. En dat is goed.’

Sociaal ondernemen vanuit je identiteit en sterkte

Marianne: ‘Ja, boeiend om te denken in partners en actoren. Alleen moet dat dan wel op een respectvolle manier gebeuren. Het mag toch niet zijn dat de sector sociaal toerisme een beetje vreemd naar commerciële partners kijkt als die een geste doen. Dat is hoegenaamd niet minderwaardig. We moeten daar op een wederzijds waarderende manier kunnen over spreken. In één verhaal brengen, waar verschillen in zijn die naast elkaar mogen staan.’

Francis: ‘Juist. Ach, je moet ook de concurrentie met elkaar durven aangaan vanuit je eigen sterkten. Niet vanuit wat de anderen doen en hoe jou dat zou kunnen bedreigen. Als je je eigen kracht kent, moet je niet bang zijn van de ander. Mijn vertrekpunt is: leg je eigen identiteit vast in een hoog doel en hou je blik daarop gefocust.’

Marianne: ‘Ja, en dat is wellicht ook wat het netwerk Iedereen Verdient Vakantie wel samenhoudt: dat er een hoog doel is waar mensen zich kunnen rond organiseren. Dat doel moeten we hoog genoeg houden, zodat partners en actoren er zich vanuit hun eigen identiteit mee kunnen verhouden. Zoals een bijenkorf, waarin iedereen welkom is die iets kan bijdragen en waar mensen kunnen kiezen waarrond en met wie ze samenwerken.

Francis: ‘Zo ga je kleine successen boeken, en dan gaat het vooruit. En dan waarderen wat er gebeurt. Goeie initiatieven moet je vleugels geven.’

In gesprek met

Francis Fivez is al ruim 20 jaar directeur bij NZ-Vakanties, het sociaal toeristisch initiatief van de Neutrale Ziekenfondsen. NZ-Vakanties heeft een bivakhuis en vakantiedomein in Durbuy (Dennenheuvel) en in Oostduinkerke (Hoge Duin) en een vakantiedomein in Oostende (Neutralia). Via een eigen reisagentschap biedt NZ-Vakanties binnen- en buitenlandse reizen in samenwerking met grote commerciële touroperators en een zorghotel in Benidorm. Met NZ-plus werkt de organisatie vakantiedrempels weg via informatie, begeleiding en samenwerking met gespecialiseerde partners.

Marianne Schapmans is directeur van Iedereen Verdient Vakantie bij Toerisme Vlaanderen. Iedereen Verdient Vakantie is een netwerk van ruim 2000 partners: sociale organisaties en toeristische aanbieders van verblijven en daguitstappen. Samen maken zij – via een systeem van kortingen, een online platform en netwerkactiviteiten vakantie mogelijk voor mensen die omwille van financiële of andere drempels niet zo makkelijk toegang vinden tot vakantie.

Neergepend door

Griet Bouwen is Storyweaver voor het netwerk Iedereen Verdient Vakantie. Ze houdt van een hartelijk gesprek en stelt graag vragen die een verschil maken. Heb je zelf een verhaal dat je graag deelt? Contacteer onze redactie en zet je verhaal kracht bij.

In april 2017 opende Peter De Wilde, spelverdeler bij Toerisme Vlaanderen, de deur naar een nieuw toekomstspoor voor zijn organisatie en de sector. Hij lanceerde de vraag of en hoe van toerisme een transformerende kracht kan uitgaan voor reizigers, gastheren, lokale gemeenschappen en Vlaanderen.(*) Toerisme Vlaanderen zette het traject ‘Toerisme Transformeert’ in stelling. Via ontmoetingsmomenten, denksessies en een grootschalig luisteronderzoek trok de organisatie het beeld van de kracht en toekomstige potentie van toerisme ver open. Waar staan we nu? Peter kijkt over zijn schouder en blikt vooruit.

17 juli 2018. Voor de kopman van Toerisme Vlaanderen breekt de vakantieperiode bijna aan. Door de open ramen van het kantoor aan de Grasmarkt maakt de zomer duidelijk dat ze nog niet van plan is te wijken. De klank van een levendig autovrij Brussel hangt in de gangen van Toerisme Vlaanderen. De vakantiesfeer trekt ons naar buiten, de straat op. Zomers Brussel bakt en bruist. Toeristen bevolken het hart van de stad. We stranden in La Madeleine, een bruine kroeg waar we in het typische Frans met een Vlaamse slag onze koffie en trappist geserveerd krijgen. Het gesprek meandert van vragen naar verwondering, hoop en weer terug. Net als vorig jaar ontmoet ik weer deze boeiende mens die het aandurft niet-te-weten. Ik meen in zijn woorden en oogopslag te ontwaren dat dit lastige niet-weten hem vandaag een stuk comfortabeler zit dan toen. We praten over wat Peter De Wilde vandaag bezig houdt, en waarheen Toerisme Transformeert zijn ideeën tot nu toe bracht.

Peter: ‘Toen we in mei 2017 de eerste stappen zetten in het traject Toerisme Transformeert, wisten we niet waar we naartoe zouden bewegen. Het is een avontuur, een ontdekkingsreis, ook voor ons als overheidsagentschap. Dat niet-weten en toch blijven onderzoeken is de crux, denk ik. We doen dat samen met collega’s uit de sector. In het afgelopen jaar stelden we onszelf vragen, ontdekten we verschillende manieren van kijken en kwamen we op het spoor wat er leeft. Gaandeweg beginnen we te zien wat we te doen hebben en waarvoor de samenleving op ons kan rekenen.’

Nieuwsgierig onderzoeken in plaats van vasthouden wat is-zoals-het is

Het traject Toerisme Transformeert blijkt nogal wat bijval te krijgen in de sector. Bij de publieke aftrap in oktober 2017 kwamen 150 geïnteresseerden opdagen. In de daarop volgende denktanks tekent zich een groep van een zeventigtal mensen af die de mentale openheid tonen om niet te weten en samen te onderzoeken. Er is iets dat blijkbaar resoneert, al was – en blijft – het best spannend. Peter: ‘Niemand zegt graag ik weet het niet. En de meeste mensen – ook in onze ploeg bij Toerisme Vlaanderen – voelen zich pas comfortabel als de dingen duidelijk en een beetje voorspelbaar zijn. De sessies met het minst strakke draaiboek zal ik me nochtans blijven herinneren als de sterkste momenten in het proces. Menselijk gedrag, en dus de toekomst, laat zich niet in draaiboeken vatten.’

“Menselijk gedrag, en dus de toekomst, laat zich niet in draaiboeken vatten.” – Peter De Wilde

De administrateur-generaal van Toerisme Vlaanderen ontdekt er wel een tendens in. ‘Ik zie dat mensen – ook professionals in de sector – opnieuw meer aansluiting zoeken in groepen. Het zijn tekenen dat het super-individualisme over zijn hoogtepunt heen is. Ik noem het een ‘roedel’, een groep mensen die ervaren dat ze – tenminste tijdelijk en rond een bepaald thema -  iets delen en afhankelijk zijn van elkaar.’ Ik moet denken aan het netwerk Iedereen Verdient Vakantie, ook zo’n roedel, waar partners uit de sociale en toeristische sector ideeën en praktijken verbinden om vakantie mogelijk te maken voor mensen die minder makkelijk toegang hebben tot vakantie.

Het vraagt het moed om met anderen in zo’n zoekproces te stappen. Je legt je vragen op tafel, toont je praktijk, toetst je overtuigingen en bent bereid daaraan te sleutelen. ‘En dat geldt ook voor mij en mijn team. In het denkproces rond Toerisme Transformeert moeten we blijven bereid zijn elkaar een spiegel voor te houden en open te staan om geraakt te worden door wat we daarin samen zien.’

De groep rond Toerisme Transformeert deelt het besef dat het nastreven van de status-quo niet langer aan de orde van de dag is. Peter: ‘Verandering is de constante geworden. De kunst is om met die veranderingen om te durven gaan.’ Hij verwijst naar daarbij zichzelf, naar het team bij Toerisme Vlaanderen, naar de sector, de overheid en naar middenveldorganisaties. ‘De transformatie is op veel maatschappelijke terreinen tegelijk bezig. Het blijkt dat we ons op zoveel vlakken tegelijk moeten heruitvinden. Wat mij daarin verrast, is hoe krachtig het is om in dat proces terug te keren naar je wortels en die een hedendaagse interpretatie te geven.’

“Het is krachtig om toekomst te maken door naar je wortels terug te keren en die een hedendaagse interpretatie te geven.”

In de rand van ons gesprek over toerisme legt Peter regelmatig een parallel met ‘zijn’ Davidsfonds – hij is er voorzitter -  een lokaal verankerde middenveldorganisatie die bestaat op het speerpunt van cultuurbeleving en -educatie. Daar, en in de lokale heemkundige kring in zijn dorp Bazel (Kruibeke) zag Peter hoe er van het samen opnieuw verkennen van historische wortels een transformerende kracht uitgaat. ‘Bij de heemkundige kring grepen we daardoor terug naar wat voor alle vrijwilligers belangrijk is: het dorp, ons erfgoed, de natuur, ons heem. Als je daar bovenop vrijwilligers kansen geeft om in de vereniging dingen te doen vanuit hun interesses, dan kan zo’n groep de slag naar de toekomst maken. Het komt erop aan talenten en visies van mensen te zien, te respecteren en hen kansen te geven zich van daaruit te engageren. Dat is voor mij lokaal actorschap.’

Je plek kennen, en wat dat met toerisme te maken heeft

Terug naar toerisme. Wat kunnen deze verhalen over lokaal engagement vertellen aan de sector? Peter praat over de energie die ontstaat wanneer mensen hun plek, hun thuis kennen, begrijpen en waarderen. Daaruit groeit trots, zegt hij. Trots drijft mensen om hun plek te tonen aan gasten en een cultuur van gastvrijheid te ontwikkelen. Want waar je trots op bent, dat wil je graag delen met anderen. Met reizigers bijvoorbeeld, door hen voor de tijd dat ze op bezoek zijn hartelijk op te nemen in je lokale gemeenschap.

“Een geslaagde vakantie ontstaat net omdat mensen zich opgenomen voelen in de plaatselijke gemeenschap.”

Toerisme Vlaanderen deed onderzoek naar de impact van reizen op het leven van reizigers. De transformerende kracht van reizen blijkt in essentie vooral te liggen in de beleving van een plek (levensstijl, waarden, sociaal-politieke situatie, cultuur en natuur) en de ontmoeting met haar bewoners en lokale dienstverleners.(**) Peter: ‘Veel mensen ervaren een werkelijk geslaagde vakantie wanneer ze dingen meemaakten net omdàt ze zich opgenomen voelden in de lokale gemeenschap. De ervaring er tijdens hun verblijf bij te mogen horen, laat een diepe indruk na.’ En daar zou Vlaanderen sterk in kunnen worden, denkt hij.

Kunnen worden, inderdaad. Want de gemiddelde Vlaming lijkt amper te beseffen dat onze plekken en cultuur best wel verrassende ervaringen voor reizigers kunnen opleveren. Peter verwijst naar een ander onderzoek. Daaruit bleek dat Vlamingen amper hun regio met liefde promoten in het buitenland. Peter: ‘Vraag je een Vlaming naar een top-vakantie-ervaring, zal die zelden of nooit een verhaal vertellen over z’n eigen land. Dat is opvallend anders bij pakweg Duitsers, Nederlanders of Fransen. Uit dat onderzoek blijkt wat men noemt een negatieve promotor score voor Vlamingen over Vlaanderen. Vlamingen prijzen hun regio niet aan in contacten met mensen uit andere regio’s.’

Contact met reizigers kan daar verandering brengen. De verwondering van de vreemdeling helpt lokale bewoners met nieuwe ogen naar hun plek te kijken.  Dat helpt op zijn beurt weer om de reiservaring van bezoekers te versterken. Of hoe bewustwording van de plek waar je bent geworteld tegelijk een geschenk kan worden voor mensen die er tijdelijk verblijven.

Liefde voor je plek ontdekken en delen

Dat proces begint lokaal, denkt Peter. ‘Iedereen heeft een thuis, een ijkplek: een plek waar je genoeg positieve prikkels hebt gekregen opdat je je ermee verbindt. Koppel dat aan identiteit en verbondenheid met een plek en/of gemeenschap, en er ontstaat een positieve kracht. Daarom vind ik dat we aandacht moeten besteden aan het versterken van het lokaal weefsel. Door een oprechte erkenning van de lokale ondernemende krachten kunnen we het toerisme van de toekomst aanjagen, denk ik.’ 

Als inspirerend voorbeeld vernoemt Peter Sihame El Kaouakibi van Let’s Go Urban. Zij wil ondernemende jongeren verbinden met historisch creatief ondernemerschap in Antwerpen. ‘Haar idee om van het Jordaenshuis een uitvalsbasis te maken, inspireert hem.  ‘Als overheid kunnen we bewust nadenken over hoe we mensen met hun plekken kunnen helpen verbinden, en hoe we de positieve energie die dan ontstaat, kunnen aanboren.’ 

Dat gaat over liefde, merk ik op. Ja, beaamt Peter: de liefde die we ergens voor voelen – een plek, een belangrijke waarde, een droom voor de toekomst – levert een energie op die dingen mogelijk maakt en vooruit doet gaan.

De plek, de thuis, je roots: het thema steekt meer dan eens de kop op in dit gesprek. Het houdt deze man opmerkelijk bezig. Hij vertelt over zijn reis door Vlaanderen als voorzitter van het Davidsfonds. ‘Ken je plek': die boodschap gaf hij in zijn toespraken mee aan vrijwilligers en leden van plaatselijke afdelingen. Verken je wortels, herontdek de schoonheid, maak samen een ‘thuis’ en deel die – vanuit oprechte trots – met bezoekers.  Hoog van de toren blazen hoeft niet. Dat zit niet in onze volksaard. Gastvrijheid daarentegen wél, en die kunnen we nog verder ontwikkelen.

“Verken je wortels, herontdek de schoonheid en deel je thuis met bezoekers.”

Peter lanceert in die lijn het idee van tijdelijk burgerschap. ‘Het zou mooi zijn als reizigers in onze gemeenschappen worden ontvangen als burgers. Als je vertrekt van de vraag hoe je dat mogelijk maakt, ga je toerisme een stuk ruimer benaderen. Dan ga je bijvoorbeeld als lokale gemeenschap inspanningen doen om wat er plaatselijk bruist, open te stellen voor reizigers. Dan wil je hen op kermissen, evenementen, samenkomsten en belevenissen écht verwelkomen en ontmoeten. Dan wil je dat lokale bewoners en bezoekers samen dingen kunnen beleven.’ In dat verband kunnen initiatieven als Den Antwerpenaar, een platform met wat er te doen en te beleven is voor Antwerpenaren, ook van betekenis worden in het toeristische landschap. Het is één voorbeeld van talloze nieuwe initiatieven die verwelkomd zullen worden wanneer de inzichten uit het traject Toerisme Transformeert tot nieuwe acties leiden.

_{(*) Lees de oproep bij Peter de Wilde bij de aftrap van ‘Toerisme Transformeert’ in vier coupletten hier
(**): bron: rapport grootschalig luisteronderzoek ‘Op zoek naar de kracht van reizen’, Juli 2018, Toerisme Vlaanderen.} 

Foto: Westtoer, Jan D'Hondt (c) - bron Flickr Toerisme Vlaanderen

In gesprek met

Peter De Wilde (48) staat aan het hoofd van Toerisme Vlaanderen. De opdracht van Toerisme Vlaanderen is Vlaanderen in het buitenland en bij de eigen bevolking promoten als toeristische bestemming. In 2017 trapte hij het traject Toerisme Transformeert af en betrok mensen in en buiten de sector bij het samen nadenken over toekomstsporen voor toerisme in onze regio. In een reeks gesprekken stonden we toen, april 2017, stil bij zijn denksporen en hoop voor het traject. Die kan je hier lezen.

Inmiddels is een jaar verstreken. Welke inzichten rijpten in tussentijd? En waar mag het volgens Peter De Wilde nu verder naartoe? In twee artikels brengen we zijn geëvolueerde ideeën onder woorden.

• Toerisme Transformeert, de bedding is de plek waar je wortel schiet
• Toerisme Transformeert: tijd voor partnerschap tussen beleid en burgers 

​Wil je meer leren over het traject Toerisme Transformeert? Roept dit artikel ideeën bij je op? Wil je graag een reactie kwijt? Wil je verder op de hoogte worden gehouden? Ontdek hier nog meer inspiratie en laat van je horen. Het team van Toerisme Transformeert verwelkomt elke constructieve bijdrage.  

 

Neergepend door

Griet Bouwen is Storyweaver voor het netwerk Iedereen Verdient Vakantie. Ze houdt van een hartelijk gesprek en stelt graag vragen die een verschil maken. Heb je zelf een verhaal dat je graag deelt? Contacteer onze redactie en zet je verhaal kracht bij.