Sinds zes maanden is Jeroen Gernaey vakantiebemiddelaar bij Iedereen Verdient Vakantie. Uit zijn vorige job als maatschappelijk werker bij CAW Antwerpen stak hij heel wat dingen op over de helende kracht van vakantie. Razia Alibhai is verbonden aan het Agentschap Integratie en Inburgering. Ook zij brengt expertise mee uit haar vorige werkervaring. Bij het Brusselse Onthaalbureau (BON) vormde ze als maatschappelijke participatieconsulent de brug tussen inburgeraars en vrijetijdsbesteding. We praten met hen over het ontdekken van je eigen (nieuwe) land en het vele ontmoeten onderweg.

De weg vinden

Of inburgeraars altijd nieuwkomers zijn, vraag ik Razia. Ze schenkt me een eerste innemende glimlach van wat een hele reeks zal worden. ‘Het zijn niet alleen nieuwkomers, nee, ook oudkomers.’ Daarmee bedoelt ze mensen die hier al langer zijn dan een jaar. Ze legt uit dat de situatie in Brussel ingewikkeld is en dat mensen niet altijd snel de weg vinden. Iedereen die niet in België geboren is kan daarom aankloppen voor een gratis inburgeringstraject.

Vroeger stond Razia rechtstreeks in contact met de inburgeraars. ‘Van lesgeven tot gidsen en culturele uitstappen begeleiden, al die dingen deed ik,’ zegt ze. Toen BON fuseerde tot het Agentschap Integratie en Inburgering, veranderde dat. Vandaag begeleidt ze de trajectbegeleiders van de inburgeraars. ‘We bieden maatschappelijke oriëntatie aan in de eigen taal of in een contacttaal en twee niveaus van Nederlandse lessen,’ zegt ze trots. Razia en haar collega’s ondersteunen in Brussel meer dan 3000 mensen per jaar.

Ruimte

Jeroen is benieuwd welke culturele uitstappen Razia zoal op poten zette met de inburgeraars. Razia vertelt over de museumbezoeken in Brussel. Het museum van de Stad Brussel bijvoorbeeld of het Hallepoortmuseum. ‘De meeste Brusselaars weten niet wat de betekenis van de Hallepoort of de Ninoofsepoort is. Of waarom het Atomium negen bollen heeft.’ Jeroen grinnikt: ‘Ik geloof dat ze inderdaad meer weten over Brussel dan ik.’

"Uitstappen en vrijetijdsbeleving kunnen een uitstekende manier zijn om mensen aan de samenleving  te laten deelnemen." - Jeroen Gernaey

Als ik Jeroen vraag welke dingen hij heeft opgestoken van de mensen waar hij mee werkt, zwaait zijn hart open. ‘Op vakantie gaan, dat moet een keuze zijn die ieder mens kan maken,’ zegt hij. Als hij uitlegt hoe er op mensen die in armoede leven vaak een stempel wordt gedrukt, windt hij zich op. ‘Er wordt makkelijk geopperd dat leven in armoede een zelfgekozen weg is. Ik krijg de “wubbe” van dat individueel schuldmodel.’ Hij legt uit dat mensen die in armoede leven dikwijls een enorme rugzak meetorsen en op die manier vaak geen eerlijke start kregen. ‘Het is niet zo dat je alles in eigen handen hebt,’ vertelt Jeroen verder, ‘de financiële kanten van een problematiek zijn meestal het gevolg van iets anders, en armoede wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven. In armoede leven zorgt voor stress, verplichtingen, afspraken en laat weinig ruimte over voor zelfzorg. Vakantie kan de vicieuze cirkel helpen doorbreken. Alles begint met ruimte maken voor jezelf.’

Schuld

Razia treedt Jeroen bij. ‘Ik herinner mij uit de lessen maatschappelijke participatie dat mensen telkens erg verwonderd opkeken als ik vroeg naar hun vrijetijdsbesteding.’ Vrije tijd is iets dat voor nieuwkomers niet lijkt te bestaan. ‘Nochtans,’ legt Razia uit, ‘is het erg versterkend om eens aan iets anders te denken dan aan je problemen en verplichtingen. Op een daguitstap krijg je energie om met een nieuwe kijk naar je problemen te kijken en oplossingen te vinden. Dus ja: op uitstap gaan, is belangrijk voor een integratieproces.’

Razia ondervond dat schuldgevoel bij inburgeraars de grootste drempel tot vrijetijdsbeleving is. ‘In onze samenleving lijkt het er op dat vrije tijd alleen belangrijk is voor mensen die een job hebben en hard werken. Voor mensen die geen job hebben is het minstens even belangrijk.’

Thuis

Jeroen vertelt hoe hij in zijn vorige job mensen begeleidde die soms amper hun appartement uit kwamen. ‘De toestand van het appartement weerspiegelde vaak hoe mensen er in hun hoofd aan toe zijn,’ zegt hij. Regelmatig zag hij de appartementen dan ook veranderen doorheen de begeleidingstrajecten. Hij legt uit hoe een daguitstap daarin een rol speelde. Vaak was zo’n uitstap immers het begin van grotere avonturen, een groepsreis bijvoorbeeld. En gingen mensen zichzelf van daaruit ook andere dingen gunnen. ‘Ineens wilden mensen dan bijvoorbeeld dingen kopen om hun woonst gezelliger te maken en zo zag ik de appartementen over de tijd veranderen in plekken waar mensen echt konden thuiskomen.’ Jeroen vertelt hoe bijzonder het was om mensen te zien stralen als ze hem dan ontvingen in hun appartement. Hij straalt zelf ook helemaal als hij eraan terugdenkt. Razia glimlacht.

Springen

Razia ziet ook voor inburgeraars volop kansen voor integratie via daguitstappen en vakantie. ‘Maar we moeten nog meer bruggen bouwen,’ zegt ze. Ze legt uit dat mensen gedurende twaalf maanden via het Agentschap kortingen en tegemoetkomingen kunnen krijgen om op uitstap te gaan maar dat er daarna zo’n beetje een gat valt. ‘De sprong vanuit het inburgeringstraject naar Iedereen Verdient Vakantie is vandaag nog te groot.’ Jeroen valt in: ‘Ik denk inderdaad dat we mensen met een migratieachtergrond nog niet goed bereiken. Niet alleen in Brussel trouwens maar over heel Vlaanderen.’ ‘Misschien moeten wij eens samenzitten,’ zegt Razia. Dat vindt Jeroen een uitstekend idee.

Vrije tijd is een recht

Onlangs was Jeroen op een hackathon met als thema: hack kinderarmoede. In een van de werkgroepen ontstond een idee waar hij enthousiast over is: een rechtenverkenner voor vrije tijd. ‘Een rechtenverkenner voor subsidies bestaat al,’ zegt hij en hij vertelt hoe noodzakelijk dat is. Heel wat mensen lopen immers jarenlang allerlei premies mis die ze goed zouden kunnen gebruiken, zoals voor energiekosten bijvoorbeeld. ‘Maar op het vlak van ontspanning liggen er volgens mij heel wat kansen.’ Vandaag richt Iedereen Verdient Vakantie zich vooral op sociale organisaties. Jeroen is ervan overtuigd dat een gebruiksvriendelijke, laagdrempelige rechtenverkenner voor vrije tijd heel wat individuele mensen op stap zou kunnen helpen.

"In onze samenleving lijkt het er misschien op dat vrije tijd alleen belangrijk is voor mensen die een job hebben en hard werken, maar voor mensen die geen job hebben is het minstens even belangrijk." - Razia Alibhai

Razia ziet dan weer kansen voor Vlaanderen om te leren van Brussel. ‘Een Paspartoe geeft je in Nederlandstalig Brussel een korting voor concerten gedurende een jaar. Maar dat geldt enkel voor concerten die niet duurder zijn dan 16 euro. Dat zijn er dus niet veel.’ In de Franse gemeenschap geldt artikel 27: iedereen die is aangesloten bij het OCMW of een erkende armoedevereniging heeft recht op cultuur. De regel maakt dat organisaties veel grotere kortingen kunnen geven. Zo kan je naar de Botanique voor een concert aan 1,5 euro. ‘Zoiets hebben we ook nodig langs Nederlandstalige kant,’ zegt Razia.

Op stap gaan is deelnemen aan de samenleving

Jeroen veert op van zijn stoel. ‘Ik vind het gek dat ik er nog niet eerder heb aan gedacht. Hoe kunnen we mensen met een migratieachtergrond beter bereiken? Uitstappen en vrijetijdsbeleving kunnen een uitstekende manier zijn om mensen aan de samenleving  te laten deelnemen.’ Hij vertelt over een politiek pamflet dat hij onlangs in zijn brievenbus vond. ‘Ik word zo verdrietig van zulke zaken. Er werd met de vinger gewezen naar gezinnen die financieel ondersteund worden en durven investeren in vrije tijd.’ Hij schiet vol vuur. ‘Het beeld dat werd opgehangen was alsof deze mensen enkel prioriteit geven aan “dure” uitstapjes en hobby’s, en zich niet “responsabiliseren”. Ik ben er net van overtuigd dat vrijetijd een katalysator kan zijn van je persoonlijke ontwikkeling. Zeg nu zelf, het is toch net omgekeerd. Zulke dingen wijzen net op een goede integratie.’ Hij lijst op. ‘Je maakt gebruik van het openbaar vervoer, je vindt je weg, je ontmoet mensen, je leert de taal, je draagt zorg voor je gezondheid. Volgens mij is vakantie nemen en vrije tijd invullen net het ultieme voorbeeld van actief deelnemen aan de samenleving.’

"Het is erg versterkend om eens aan iets anders te denken dan aan je problemen en verplichtingen. Op uitstap gaan, is belangrijk voor een integratieproces." - Razia

Razia knikt en stelt ook bij. ‘Een daguitstap krijgen we al eens voor elkaar voor onze inburgeraars maar een meerdaagse uitstap is erg moeilijk te organiseren. De financiële drempels zijn dan toch te hoog, zelfs met de kortingen en tegemoetkomingen.’ Maar ze is wel erg geïnspireerd door wat ze Jeroen hoorde vertellen over de groepsreizen. ‘Ik zie vaak vriendschappen voor het leven ontstaan tijdens de inburgeringstrajecten. Dat zijn mensen die er veel deugd zouden van hebben om samen op meerdaagse uitstap te gaan. Vandaag is dat moeilijk om op poten te zetten. Ze kunnen wel individueel beslissen om ergens naar toe te gaan maar ter plekke missen ze dan toch ondersteuning en iemand die de lijm kan vormen.’ Ze gooit Jeroen een glimlach toe. ‘De groepsreizen die jij vroeger organiseerde, kunnen een erg goed model zijn voor nieuwkomers. Wie weet is dat iets waar we kunnen rond samenwerken?’

Genezen

Volgens Jeroen zijn groepsreizen een cruciale schakel tussen een daguitstap en er later zelf op uittrekken. ‘Er is winst op zoveel vlakken: je ontwikkelt allerlei vaardigheden en je hebt superveel sociaal contact.’ Hij vertelt hoe twee mensen op een groepsreis ontdekten dat ze slechts twee appartementen van elkaar vandaan woonden. ‘Intussen gaan ze samen wandelen met hun hond en kom ik hen lachend tegen op straat. Vroeger kon ik geen van hen op een lach betrappen.’

Het lijkt er op dat iets dat gekwetst is de kans krijgt om te genezen via vakantie. Jeroen beaamt. ‘Mensen zijn in essentie sociale wezens. Als er een stuk veiligheid wordt geboden - op vlak van budgetbegeleiding en praktische ondersteuning - kan er inderdaad heel wat herstellen op vakantie.’ Jeroen vertelt hoe er tijdens een groepsreis samen wordt gewinkeld, gekookt en opgeruimd. ‘Er ontstaan verbindingen tussen mensen en in de herkenning van de ander vinden ze ook veel erkenning voor zichzelf.’

Zon en zuurstof

Razia wipt naar voren op haar stoel. ‘Jeroen,’ zegt ze, ‘we moeten afspreken om te zien of we krachten kunnen bundelen vanuit onze organisaties, om te zien of we dat ook voor nieuwkomers kunnen organiseren.’ Ze legt uit dat de aandacht voor de eerstelijnshulp in Brussel de laatste jaren een beetje is weggeëbt. ‘We moeten kijken of we weer meer kunnen inzetten op de eerste lijn. Misschien komt er op die manier wel ruimte om mensen beter te begeleiden naar hun toekomstig leven als Belg.’

Jeroen knikt en zegt: ‘Net zoals alles in de natuur, heeft ook een mens ruimte en zuurstof nodig om te kunnen groeien.’

In gesprek met

Razia Alibhai was als maatschappelijk participatieconsulent verbonden aan het Brussels Onthaalburo (BON) dat in 2015 fuseerde tot het Agentschap Integratie en Inburgering.

Jeroen Gernaey was lange tijd verbonden aan CAW Antwerpen als maatschappelijk werker. Sinds zes maanden is hij vakantiebemiddelaar bij Iedereen Verdient Vakantie.

Neergepend door

Eva De Groote dwaalt nieuwsgierig rond om mensen te ontmoeten en kleine verwonderingen in woorden te vatten. Met een voorgeschiedenis als organisator in de kunsten is ze vandaag onafhankelijk aan de slag als romanschrijver en verhalenvinder.